V ғасырда Алтайда ұйғыр тайпалары мен жужандарды талқандап, 552 жылы өз мемлекетін - түркі қағанатынынң негізін қалаған түркі тайпаларының одағы қалыптасты. VI ғасырдың аяғында мемлекет едәуір кеңейіп, Шығыстағы Солтүстік-Шығыс Қытайдан Батысқа қарай Қырым мен Солтүстік Кавказға дейінгі кең аумақтарды бақылайды. 9 ғасырдың аяғында, Шығыс Түрік қағанаты құлағаннан кейін, түркі тайпаларының бір бөлігі батысқа қоныс аударып, Ертіс өзенінің бассейнінде қоныстанып, өздерінің жаңа мемлекеті-қимақ қағанатынынң негізін қалады.
Ежелгі түрік тайпаларының билігі бақылауындағы бүкіл аумақта әртүрлі тайпалардың материалдық және рухани мәдениетінде ұқсас белгілер қалыптасады. Олардан көптеген ескерткіштер қалды, олардың арасында сол дәуірдің монументалды мүсіндері ерекше орын алады.
Павлодар Приртышьесінде Баянауыл ауданында бүгінгі күнге дейін сақталған жиырмаға жуық ежелгі мүсіндер белгілі. Мүсіндер екі дәуірге – ежелгі түркі кезеңіне және қимақ-қыпшақ кезеңіне жатады. Мүсіндер әртүрлі сурет дәстүрлері мен семантикасымен ерекшеленеді.
Ежелгі түркі дәуірінде, әдетте, тек ер адамдар бейнеленген, көбінесе оң қолында ыдыс (шыныаяқ немесе тостаған) және белінде пышақ қаруы бар, бірақ адамның басы ғана бейнеленген мүсіндер де бар. Мүсін қоршау деп аталатын төртбұрышты тас құрылымның шығыс жағына қойылды. Мүсіннен шығысқа қарай бірнеше тас бағаналар-балбалдар кетуі мүмкін.
Қыпшақ дәуірінің мүсіндерінде екі қолында ыдысы бар адамдар бейнеленген, ал егер ежелгі түрік мүсіндерінде ыдыс кеуде деңгейінде болса, онда қыпшақтарда ол іште орналасқан. Қыпшақ мүсіндеріндегі қару ешқашан бейнеленген емес. Тек ер адамдар бейнеленген ежелгі түркі дәуірінен айырмашылығы, кимако-Қыпшақ кезеңінде әйел бейнелері көрінеді. Қыпшақ мүсіндерінің бір бөлігі адамның басын ғана бейнелеген.
Қыпшақ мүсіндері сыртқы жағынан қорғанға ұқсайтын құрылымның шығыс жағына немесе ортасына қойылды. Мұндай құрылыстар қыпшақ қасиетті орындары деп аталады. Ғибадатханада бір немесе бес мүсін орнатылуы мүмкін. Павлодар Ертіс өңірінде ерлер мен әйелдердің жұптық бейнесі жиі орнатылды.
Ашық тұрған көне түріктерге қарағанда, кейбір қыпшақ мүсіндері қорған тәрізді қорымдар үйінділерінің астында жасырынған. Мұндай қолдан жасалған "Тауда" мүсіндерді жасыру рәсімі жазбаша дереккөздерден белгілі. Тау ішінде ата-бабаның керемет туылуы туралы мифпен, қайтыс болған адам, ата-баба сияқты, жоқтан қайта туылуы керек деген сеніммен байланысты болуы да мүмкін. Өткен ғасырларда қорғандардың бір бөлігі жайылып, ежелгі мүсіндер қазір сыртқа шықты.
Өкінішке орай, жақында өткен ескерткіштердің едәуір бөлігі бастапқы орналасқан жерінен шығарылды. Мәселен, Павлодар Ертіс өңірінің бірнеше мүсіні Санкт-Петербург, Омбы және Алматы музейлерінде сақтаулы.
Бірақ қалғаны оның ежелгі әсерімен таң қалдырады.
